رێبوار حسێنی ئەوەی كە لەم سەردەمەدا لە هەمووشتێك باسی گەرمە وسەرنجی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بۆ لای خۆی راكێشاوە و بە یار و نەیاریەوە لە بەر یەكی دەكێشەنەوە، باسی دیموكراسیە. باسێك كە تا دێ بۆ هەمووان زیاتر لایەنە باش و پیویستیەكانی بۆ بەرەو پێش چوونی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی و پیشكەوتن و گەشەی دەسەڵاتە خەڵكی و دادپەروەرەكان، بۆ خزمەت بە مرۆڤایەتی و بەختەوەری و گەیشتنی مرۆڤەكان بە پلەی بەرزو شیاوی خۆیان دەردەكەوێ. ئەوەی كە راستە ئەوەیە كە وشەی دیموكراسی لە لای خەڵكی، مانا و واتای جۆراوجۆری هەیە و لە باری ناسین و مانای راستەقینەیەوە...
هەڵەی زۆر دەكرێ و هەر كەس بە پێی بەرژەوەندی و تێڕوانینی خۆی راڤەی دەكا و دەی كاتە ئامرازی گەیشتن بۆ ئامانج و پلانەكانی. بۆ راست و درووستی و راڤەكردنی دیموكراسی چەندین پرسیار لەم بارەوە باڵكێشن. وەك بەراستی دیموكراسی چیە؟ دابین كردنی مافی كەمایەتی؟ حكومەت و دەسەڵاتی زۆرینە؟ ئازادی و رێژەی ئەحزابی سیاسی لە كۆمەڵگادا؟ ئازادی تاك و كۆ؟ ئازادی راگەیاندن و میدیای ئازاد؟ یان شتگەلێكی جیاواز لەم باس و پرسیارانە؟ ئایا پێوەر و پیوانەێكی جێگای بروا و متمانەی هەموان و رێككەوتن لەسەریان هەیە كە لەسەر بنەما و قانگەی ئەو ، ژینگە و قەوارەێكی تایبەت بە دیموكراتیك بوونی هەبێ یان رادەی پێگەیشتن و بەرەوپیشچوونی بەرەو دیموكراسی بێتە ئەژمار؟ دەكرێ ناوەند یان ئاكاری تایبەت لە دەسەڵات و وڵاتێكدا هەبێ كە باوەڕی پێبكرێ و ئەم دەسەڵات و وڵاتە بە دیموكرات لە قەڵم بدرێ؟ ئایا دیموكراسی بەراست دەتوانێ بە كردەوە و شێوازی جیاواز خۆی رانوێنێ؟ بۆ وڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە و هێندێك باس لەم بارەوە، ئەوەندی بتوانین پشت بەو زانیاریانە دەبەستین كە لە ئاكامی خوێندنەوەمان بۆ دەسەڵات و دام و دەزگا بەریوەبەریەكان لە كۆمەڵگا جۆراوجۆرەكان دا، دەبەستین. سەرەتا پیویستە بزانین لە وڵات و دەسەڵاتێك كە لەودا ئاسەواری رقابەت و ركەبەری لە هەڵبژاردندا مافی دەنگدانی جەماوەری بە شێوەی گشتی تێدا نەبێ، وڵاتێكی كە لەودا سیاسەتمدارانی هەلبژێردراو هیچ كۆنتڕۆڵێكیان لە سەر كاربەدەستانی دەسەڵات و دەوڵەتی هەڵنەبژێردراو لە لایەن خەلكەوە نەبێ و، كۆڕ و كۆمەڵی مەدەنی و مافی ئازادی دەربڕینی تێدا دەستەبەر نەبێ، بە دەسەڵات و دەوڵەتێكی دیموكرات داناندرێ؟. سەبارەت بە بەشێكی بەرچاو لەو مەسەلانە، بۆ وێنە پاراستن و لەبەرچاوگرتنی مافە سیاسی و مەدەنیەكان یا رەوایی رەهەند و رەوەندی هەڵبژاردن، پێوانەی پەسندكراوی نێو نەتەوەیی هەیە كە دەكرێ پشتیان پێ ببەسترێ. ناوەندە نیو نەتەوەییەكان بە هاوكاری ناوەند و رێكخراوە نا دەوڵەتیەكان لە ماوەی زەمەنی دورو درێژدا بە لێكدانەوەی ورد و كاركردی جیاجیا، ئەم پێوانانەیان لە وڵات و دەسەڵاتی تایبەت و بەرچاو دا بەكار هێناوە. بەڵام وڵات و دەسەڵاتەكان لە هێندێك مەسەلەدا كاركردو راوێژی جیاوازیان هەیە. بۆ نمونە سەبارەت بە سیستەمی هەڵبژاردنی سەرۆكی دەوڵەت، سەرۆك وەزیر یا سەرۆك كۆمار، سیستەمی دادوەری و تا داویی. بەڵام ناكرێ و ناتواندرێ هیچ كام لەو وڵاتانە لەویتر بە دیموكرات تر دابندرێ. تێگەیشتنی بەراستی لە دیموكڕاسی بەستراوەتەوە بە تێگەیشتنی هەمەچەشنە و جیاوازی لە كردەوەكان لە بواری دیموكڕاسی و ناسینی پێویستیەكانیەتی. دوابەدوای شەری سارد لە جیهاندا، دیموكڕاسی بۆتە ئامانج و ئاواتێكی جیهانی كە نزیكەی زۆربەی هەرەزۆری وڵاتان بۆ گەیشتن بەو ئامانج و ئاواتە لە كێبڕكێدان كە گەیشتن بەو ئامانج و ئاواتە هەروا سادە و ساكار نیە و كۆسپ و گیرو گرفتی زۆری لەسەر رێگادان. خوازیارانی دیموكڕاسی و سەقامگیر كردن`ی ئەم پڕۆسەیە، لەگەل كێشەی زۆر بەرەو روو بوون و دەبن. كەمایەسیەكانی ئایینی و نەتەوەیی، بێكاری،هەژاری، هەڵاوسانی ئابوری، نەبوونی توانا و دەسەلاتی ناوەندە نیونەتەوەییەكان و زاڵ بوونی هەستی بێتوانایی خەڵك لە دیاریكردنی چارەنوسی خویاندا، ئەو كێشە و گرفتە سەرەكیانەن كە خوازیارانی دیموكڕاسی و ماف خوازی لە گەڵیان دەستەو یەخەن. بۆ وڵامی بەشیك لەو پرسیارانە سەرەتا با بزانین دیموكڕاسی چیە؟
لە دنیای ئەمرۆدا مرۆڤەكان هەر كام بە پێی سروشت و تێڕوانینی خۆیان، سەر بە تاقم و لایەن و رێكخراو وكۆمەڵی جیاوازن. هەر لە خیزان و بنەماڵە و گەڕەك و ناوەندی پێشەیی و سیاسیەوە بگرە تا دەگاتە نەتەوە و وڵات و نیشتمان. بۆ هەڵسوران و چالاكی و جوڵەی ئەم ناوەند و كۆمەڵانە بەگشتی، هێندێك بڕیار و یاسا دەدرێن و دیاری دەكرێن. بۆ وێنە سەبارەت بەو ئامانجانەی كە دەبێ دوایان كەون ، ئەو یاساو بڕیارانەی كە بە گوێرەی ئەوان كار و چالاكی ئەنجام بدرێن و هەروەها دابشكردنی بەر پرسیارییەكان و سود و قازانجی بەدەست هاتوو لە هەول و تێكۆشان لە نێوان ئەندامانی ئەو كۆمەل و ناوەندانەدا. ئەم جۆرە بریارانە بە بریاری بە كۆمەڵ ناودێر دەكرێن. لەبەرانبەریاندا جۆرە بریارێكی تر هەن كە بە بڕیاری تاكی یان تاكرەوانە ناودەبرێن. هێندێك كەسی تایبەت بەتەنیا وسەربەخۆ لە جیاتی دەورو بەریان بڕیاردەدەن، كە ئەمە دژایەتی لەگەڵ ئەسڵی دیموكڕاسی هەیە. چونكە دیموكراسی پیوەندی بە چەشنی بریاردانی بە كۆمەڵ هەیە. دیموكراسی لە مانا و ناوەرۆكی خۆێدا نیشاندەری ئەو ئامانجەیە كە ئەو بڕیارانەی بە شیوەی گشتی كاردەكەنە سەركۆمەڵگا، دەبی بە بیرو تەكبیر و راپرسی هەموو تاكەكانی كۆمەڵگا بێ و تەواوی ئەندامان بۆ بەشداری لە بڕیاردانی تێكڕایی و هەبوونی دەرفەتی مافی بەرانبەریان بۆ بڕەخسێندرێ. چونكە پرۆسەی دیموكڕاسی پیویستی بە دوو ئەسڵی بنەڕەتی هەیە، یەكەم چاودێری گشتی بەسەر بڕیاردانی تێكڕایی. دووهەم ،هەبوونی مافی یەكسانی بۆبەكار هێنانی ئەم چاودیریە. ئەم دوو ئەسڵە بنەڕەتیە لە هەر كۆمەڵگاێكدا باشتر و بەرچاوتر بەریوەبچێ، پڕۆسەی دیموكراسی لەو كۆمەڵگایەدا زیاتر بەرچاوە و زۆرتر و زووتر دەبیتە كۆمەڵگاێكی دیموكرات و سەقامگیر و، ماف و ئازادیە تاك و كۆیەكانی تێدا دەپارێزرێ و پیشكەوتن و تێگەیشتن زیاتر گەشەدەكات. جێی خۆیەتی كە لێرەدا باسێكی كورت لەسەر دیموكڕاسی لە دەوڵەت و كۆمەڵ دا بكەین و دەسەڵات یان حكومەت و كۆمەڵی دیموكرات چیە؟ بۆ باس لەم بابەتە لەسەرتاوە دوو بابەتی بەرچاو خۆ دەردەخەن كە یەكەمیان بە پێچەوانەی خیاڵ وتێروانینی باو، دیموكڕاسی بەتەنیا پێوەندی بەحكومەت و دەسەڵاتەوە نیە، بەڵكو ئەسڵ و بنەرەتەكانی دیموكراسی لە هەموو كۆمەڵگاكاندا پیوەندی راستەوخۆ و نزیكیان بە بڕیاردانی بە كۆمەڵ و تێكڕاییەوە هەیە. لەراستیدا دیموكراسی لە دەوڵەت و دەسەڵات دا پێوەندێكی پتەو و بنچینەیی بە دیموكراسی ناوەند و كۆڕ و كۆمەڵەكانی تری ناو كۆمەلگاوە هەیە. جا لەبەر ئەوەی كە دەوڵەت و دەسەڵات كۆێێك دەبێ كە هەموو كۆڕ و كۆمەلەكانی ناو كۆمەلگا، بەسەر تەواوی تاكەكانی كۆمەڵدا دەسەڵات دارە، كەوابوو دیموكڕاسی لە دەوڵت دا پێویستێكی سەرەكیە و بەم پێیە كاتێك باسی دیموكڕاسی دەكرێ، لە زۆر بارەوە مەبەست حكومەت و دەسەڵاتی دیموكڕاتە. یەكێكی تر لە تاریف و شرۆڤەكانی دیموكڕاسی ئەوەیە كە، دیموكراسی ئەسڵ و بابەتێكی رەهاو موتلەق نیە كە لە كۆمەڵگایكەوە بۆ كۆمەڵگاێكی تر جیاوازی هەبی. واتە لە كۆمەڵگاێك دا بە بی قید و شەرت و بە تەواوی هەبێ و لە كۆمەڵگایەكی تر دا بە تەواوی لێی بێ بەش بێت. لیرەدا باس لە چۆنیەتی و شیوە و رادەی چاودێری گشتی و یەكسانی بەشداری لە كارو باری سیاسی و بەشداری كۆمەڵ لە بڕیاردانی بە كۆمەڵ و دیاری كردنی شیوەی بەرێوەبەریان، ئامانجی سەرەكیانە. كەواتە بە وڵاتێك دەڵین دیموكڕات، كە دەسەڵات و حكومەتەكەی لە رێگای ركەبەری هەڵبژاردنەوە بەدەسەڵات بگا و بەرپرس و ولامدەر بێ بۆ تەواوی خواست و پێداویستی و ماف و ئازادییەكانی تاك و كۆمەڵ لە كۆمەڵگادا و ئەوانەی كە گەیشتوونە تەمەنی یاسایی لە مافی بەرانبەری كاندید بوون و هەڵبژاردن، كەلك وەرگرن و یاسا دەستەبەری پاراستنی مافە كۆمەلایەتی و فەرهەنگی و نەتەوەیی و سیاسیەكانیان بیت. بەڵام بەداخەوە بەكردەوە تا ئێستا لە هیچكام لە وڵاتان و دەسەڵاتەكانی ئەم دونیایەدا، ئەو دوو ئەسڵە سەركیە ( جاودێری گشتی ویەكسانی بەشدار بوون) لە كارو باری سیاسی دا، بەو جۆرەی كە پێویستە بەر چاو ناكەوێ و ئازادیە سەرەتاییەكان دەستەبەر نابن. دیموكڕاسی دەستەبەری پاراستنی ئازادیە سەرتاییەكانە. باسی ئازادی وەك شیوازێك بۆ نیشاندان و چارەسەری دژایەتی و ناكۆكیە كۆمەڵایەتیەكان، ناتوانێ بە بێ دابین بوونی ئەو ئازادیە مەدەنی و سیاسیانەدا، بێتەدی. ئەو مافانەش بریتین لە مافی ئازادی رادەربڕین، ئازادی كۆرو كۆبونەوە، ئاسایش و پاراستنی سەروماڵێ تاك، ئازادی سەفەر و كۆچكردن. لەراستیدا دیموكڕاسی دەتوانێ شوورەی قایمی پاراستنی ئەو مافانەبێت. لەبەر ئەوەی كە بوونی ئەم مافانە بۆ پاراستن و مانەوەی دیموكڕاسی گرینگ و پیویستن. دابین و بوون و پاراستنی ئەم مافانە دەبنە هۆی دروست بوونی گیانی بڕوا بوخۆبوون و بڕیاردانی بەكۆمەلە. لەم بارەوە هەوڵدان بۆ بە دیموكڕاتی كردنی كۆمەڵگا، هیچ كاتێك كۆتایی نایە و پارێزەران و خەباتكارانی پرۆسەی بە دیموكراسی كردنی جیهان. لەگەل رژیم و دەسەڵاتە رامیاری و سەربازیەكان لە ولاتەكانیاندا، بۆ پتەوكردن و پەرەپێدانی دیموكراسی، لە كێشەو ململانەدان.
ڕێکه‌وت: 2014-12-01 15:29:16
به‌شی ( بـــە چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! )
تاگی ئه‌رشیڤی خه‌بات مێدیا
خوێنه‌ران له کاتی گه‌ران بۆ ئه‌مانه‌ی خواره‌وه توانیویانه ئه‌و نووسینه بدۆزنه‌وه
بـــە چ بـــە چ دەوڵـــەت بـــە دەوڵـــەت چ دەوڵـــەت بـــە چ دەوڵـــەت و بـــە و چ و بـــە چ و دەوڵـــەت و بـــە دەوڵـــەت و چ دەوڵـــەت و بـــە چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك بـــە دەســـەلاتـــێك چ دەســـەلاتـــێك بـــە چ دەســـەلاتـــێك دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك بـــە دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك چ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك بـــە چ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك و دەســـەلاتـــێك بـــە و دەســـەلاتـــێك چ و دەســـەلاتـــێك بـــە چ و دەســـەلاتـــێك دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك بـــە دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك بـــە چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە دەوتـــرێ چ دەوتـــرێ بـــە چ دەوتـــرێ دەوڵـــەت دەوتـــرێ بـــە دەوڵـــەت دەوتـــرێ چ دەوڵـــەت دەوتـــرێ بـــە چ دەوڵـــەت دەوتـــرێ و دەوتـــرێ بـــە و دەوتـــرێ چ و دەوتـــرێ بـــە چ و دەوتـــرێ دەوڵـــەت و دەوتـــرێ بـــە دەوڵـــەت و دەوتـــرێ چ دەوڵـــەت و دەوتـــرێ بـــە چ دەوڵـــەت و دەوتـــرێ دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ چ دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە چ دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ چ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە چ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ چ و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە چ و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ بـــە چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە دیـــموكـــرات! چ دیـــموكـــرات! بـــە چ دیـــموكـــرات! دەوڵـــەت دیـــموكـــرات! بـــە دەوڵـــەت دیـــموكـــرات! چ دەوڵـــەت دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوڵـــەت دیـــموكـــرات! و دیـــموكـــرات! بـــە و دیـــموكـــرات! چ و دیـــموكـــرات! بـــە چ و دیـــموكـــرات! دەوڵـــەت و دیـــموكـــرات! بـــە دەوڵـــەت و دیـــموكـــرات! چ دەوڵـــەت و دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوڵـــەت و دیـــموكـــرات! دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! بـــە دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! چ دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! بـــە چ دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! بـــە دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! چ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! و دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! بـــە و دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! چ و دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! بـــە چ و دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! بـــە دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دیـــموكـــرات! دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! چ دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! دەوڵـــەت دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە دەوڵـــەت دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! چ دەوڵـــەت دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوڵـــەت دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! و دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە و دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! چ و دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە چ و دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! دەوڵـــەت و دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە دەوڵـــەت و دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! چ دەوڵـــەت و دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوڵـــەت و دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! چ دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە چ دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! چ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوڵـــەت دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! چ و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە چ و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات! بـــە چ دەوڵـــەت و دەســـەلاتـــێك دەوتـــرێ دیـــموكـــرات!